پوهیالی محمدجواد فروتن
مقدمه
در دنیای امروز، مجرمان در پی بدست آوردن مال و ثروت از طریق ارتکاب اعمال مجرمانه هستند و برای بدست آوردن ثروت، به هر وسیلهای متوسل میشوند، تا جایکه معتقدند: هدف وسیله را توجیه میکند. گسترش این اندیشه موجب زوال بنیانهای اخلاقی و تبدیل ضد ارزش به ارزش میشود و در نتیجه طبیعی شدن این پدیده مجرمانه را به دنبال خواهد داشت. به جرئت میتوان گفت: امروزه ارتکاب جرم به یک صنعت و تجارت تبدیل شده است، به گونهای که درآمد برخی از سازمانهای جنایتکار، که از ارتکاب جرایمی همچون قاچاق مواد مخدر و سلاح بدست میآورند، از درآمد بسیاری از کشورهای جهان بیشتر است. به همین دلیل، بیشتر مجرمان در سطح جهان، دارای انگیزههای مالی هستند. این مقاله، به این موضوع میپردازد.
اما سوال این است که مجرم پس از ارتکاب جرم، چه فرایندی را دنبال میکند؟ وقتی مالی را به دست میآورد باز هم خود را در نیل به هدفش کامیاب نمیداند و خود را در نیمهراهی پر مخاطره، اما امیدبخش میبیند. در این مرحله، آنچه اهمیت دارد حفظ مال و بهرهجویی از آن است، بهگونهای که ماهیت مجرمانهاش کشف نشود تا علاوه بر جلوگیری از توقیف اموال توسط مقامات عدلی و قضایی، وقوع «جرم اولی» معلوم نگردد، وگرنه شناسایی میشود و تحت تعقیب قرار میگیرد. بنابراین، در پی تطهیر درآمدهای ناشی از جرم خواهد بود. که این مقاله به پیامدهای آن میپردازد.
مبانی پولشویی
۱٫ بررسی واژه «پولشویی»
در ترجمه عبارت «Money launderiny» واژههای همچون پاکسازی پول، تطهیر درآمدهای ناشی از جرم، پولشویی، تطهیر پول و شستشوی اموال ناشی از جرم دیده میشود که در این میان، عبارت تطهیر درآمدهای ناشی از جرم بر دیگر ترجمهها، ترجیح دارد؛ زیرا نخست، موضوع Money launderiny تنها پول نیست، بلکه تمام درآمدهای ناشی از جرم را شامل میشود. دوم، «تطهیر» واژهای دارای بار حقوقی بیشتری است. سوم، در جریان فعل و انفعالات معمول، مورد شستوشو قرار نمیگیرد، بلکه به نوعی، وصف جزای از آن زدوده میشود. با این وصف، در جامعه نیز این واژه رواج یافته است.
۲. تعریف پولشویی
ماده ۴۸۹ کدجزای افغانستان: ارتکاب اعمال ذیل با داشتن آگاهی در مورد غیرقانونی بودن منشاء وجوه و دارایی، جرم پولشویی شناخته میشود.
۱-انتقال یا تغییر وجوه و دارایی دارای منشاء غیرقانونی.
۲-مساعدت در فرار مظنون جرم اصلی از عواقب قانونی ناشی از ارتکاب جرم.
۳-پنهان نمودن یا تغییر شکل دادن ماهیت واقعی، منبع، موقعیت، چگونگی تصرف، انتقال یا حق مالکیت وجوه و دارایی.
۴-تحصیل، تصاحب یا استفاده از وجوه و دارایی ناشی از جرم.
در شصت وچهارمین مجمع عمومی انترپل در شهر پکن چین، این تعریف به اتفاق آراء به تصویب رسید: پولشویی عبارت است از: هرگونه عمل یا شروع به عملی بهمنظور پنهان ساختن یا تغییر ماهیت غیرقانونی درآمدهای حاصل شده از جرم بهنحوی که بهنظر میرسد منشأ آنها قانونی بوده است.
به عبارت دیگر، پولشویی فرایندی است که طی آن منبع اصلی درآمدهای حاصل از اعمال مجرمانه مخفی نگهداشته شده و به این درآمدها جلوهای پاک و حاصل از اعمال قانونی بخشیده شود.
صرف نظر از تفاوتهای موجود در تعریفهای مذکور، که متأثر از سیاستهای جنایی متفاوت هستند و صرفنظر از اینکه درآمدهای ناشی از جرم را موضوع پولشویی بدانیم یا درآمدهای حاصل از اعمال نامشروع و غیرقانونی و صرفنظر از اینکه آنچه که مورد تطهیر قرار میگیرد، پول نقد باشد یا هر چیز دارای ارزش مالی، وجوه مشترک تعاریف مذکور را میتوان این مورد دانست: حصول درآمد از یک فعل یا ترک فعل مجرمانه یا غیرقانونی، دست زدن به فعل و انفعالاتی برای پنهان کردن منبع درآمدهای مذکور، و علم مرتکب نسبت به منبع درآمدها.
۳-پیشینه پولشویی
تطهیر پول بهعنوان یک جرم، فقط دو دهه سابقه دارد و عملن از دهه ۱۹۸۰ اساسن در خصوص قاچاق دارو مطرح گردید. با این حال، سابقهای بیش از این دارد. گفته میشود: اصطلاح پولشویی ریشه در مالکیت خشکشوییها توسط مافیا در ایالات متحده امریکا دارد. باندهای جنایتکارانه مبالغ عظیم نقدی از طریق فحشا، قمار، قاچاق مواد الکلی و اخاذی بهدست میآوردند و نیاز به منابعی داشتند تا درآمدهای خود را مشروع جلوه دهند. یکی از شیوههای که آنها میتوانستند به این هدف خود نایل شوند خریداری تجارت خانههای مشروع خارجی و ادغام منافع غیرقانونی خود با درآمدهای قانونی بود که از این تجارتخانهها به دست میآوردند. خشکشوییها توسط این باندها انتخاب شدند؛ زیرا بدین وسیله، منافع غیرقابل تردیدی از این راه به دست میآوردند. علت انتخاب عنوان «تطهیر یا شستوشو» از همین جا نشأت گرفته است، یعنی این واژه در دهههای بیست و سی قرن بیستم در امریکا، به شستوشوخانههای اطلاق میشد که مافیا آنها را از پول نامشروع حاصل از قمار، قاچاق، فحشا و نظایر آنها خریداری کرده بودند و پول کثیف را به داخل آنها تزریق مینمودند.
۴-هدف پولشویی
وقتی کسی مالی حصول میکند که منشأ مجرمانه دارد خواه بطور مستقیم با ارتکاب جرم، آنرا به دست آورده باشد یا بدون آنکه خود مرتکب جرم شده باشد با آگاهی به منشأ مجرمانهاش آن مال را تحصیل کرده باشد – میکوشد با استفاده از روشهای متعدد، مبادرت به تطهیر آن نماید تا درآمدهای حاصل شده را با مخفی نگهداشتن منبع آن، که از راه جرم بوده است، منشاء آن درآمدها و در نهایت، تعقیب مجرمان و راه توقیف اموال را مسدود نماید؛ زیرا این درآمدها در صورت شناسایی ماهیت، میتواند ردیابی مناسبی برای کشف جرم باشد از طریق کسی که این اموال را در اختیار دارد، فرد یا افرادی را که مرتکب جرم شدهاند شناسایی کند و تحت تعقیب قرار دهد. از اینرو، آنچه در این زمینه دارای اهمیت فراوان است آن است که مجرم بتواند برای تملک یا تسلط خود بر اموال تحت اختیار، توجیهی قابل قبول و قانونی ارائه نماید. در غیر این صورت، داشتن پول حاصل از اعمال مجرمانه دلیل بر مشارکت وی در ارتکاب فعالیتهای مجرمانه تلقی خواهد شد. از سوی دیگر، پولشویی یک راهکار مؤثر برای فرار از پرداخت مالیات است؛ زیرا هر قدر ثروت انبوه تر و در آمد هنگفتتر باشد، توجه مسؤلین را نیز بیشتر به خود جلب میکند تا در خصوص منبع آن دارایی بررسی نمایند. علاوه بر این، یکی از اهداف مهم پولشویی این است که مجرمی که توانایی مراقبت از ثروت ناگهانی، هنگفت و غیرقانونی خود ندارد، میخواهد مانع توقیف و مصادره درآمدهای حاصل از اعمال مجرمانه، و کشف جرم گردد؛ از این رو، علاقهمند است این دارایی را در زمینههای گوناگون سرمایهگذاری کند تا علاوه بر بهرهبرداری بدون خطر از درآمدهای حاصل شده، بتواند با بهرهگیری تجاری از این درآمدها و استفاده از آنها در سرمایهگذاریهای سودآور، درآمد بیشتری نیز کسب نماید.
۵-عوامل ایجاد پولشویی
از جمله عوامل ایجاد پولشویی، میتوان مواد مخدر، مشروبات الکلی، ارتشا، اختلاس، سرقت، آدمربایی، جنایت، قمار، ربا، فحشا و مانند آن را نام برد. جرایم مذکور دارای عواید و ثروتهای هنگفت هستند؛ مثلن، در جرم مواد مخدر، مجرم با خرید و فروش مواد مخدر، پول زیادی به دست میآورد و در فاصله زمانی کوتاه، به ثروتی هنگفت میرسد. در زمینه تحصیل این ثروت، او میخواهد اعمال غیرقانونی و نامشروع خود را قانونی جلوه دهد. به این دلیل، مجبور است در این زمینه اقدام به پولشویی کند.
مراحل و میزان پولشویی
۱٫عملیات پولشویی
عملیات پولشویی در چند مرحله صورت میگیرد:
الف) موقعیتیابی
در این مرحله،پول نقد وارد نظام بانکی کشور میشوند. بنابر این، ردیابی اعمال خلاف بسیار آسان است. پس قوانین بانکی باید بهگونهای تغییر یابند که فعالیتهای مالی بیش از سقف معین ماهانه گزارش شوند. هدف این مرحله از پولشویی، ارائه دارایی بهصورت تجارت مشروع است که با تصرف مادی در مقدار درآمد نقدی و بهمنظور انتقال آن از محل حصول انجام گرفته و سعی میشود به مناطق تجاری برده شود که اخفای دارایی در آنها سهل است و شناخت واقعی منبع آن مشکل. این مرحله، مرحله اساسی است و در قالب عملیات ورود دارایی کشف به مؤسسات مالی داخل در اقتصاد دولتی یا وارد نمودن آن دارایی در یک موسسه مالی خارج از محل اصلی حصول مال، تجلی مییابد. از سوی دیگر، میتوان گفت: این مرحله ضعیفترین حلقه از زنجیره پولشویی است؛ زیرا امکان کشف آن زیاد است، مگر اینکه وقفهای طولانی بین جمعآوری پول و داخل کردن آن در نظام بانکی صورت گیرد.
ب) تغییر وضعیت
در این مرحله، درآمدهای غیرقانونی حاصل شده با استفاده از عملیات بانکی از منبع اصلی خود جدا میشوند یا در بین بانکهای کشور جابجا میگردند. در این مرحله نیز شناسایی فعالیت خلاف آسان است. این مرحله شامل مجموعهای از معاملات با هدف مخفی کردن منشأ اصلی پول بوده و مشتمل بر محو اثر و ردیابی منشأ پولهای نامشروع با به گردش درآوردن آنها از طریق عملیات مالی متعدد است. این مرحله بسیار پیچیده است و عمومن از ماهیت بینالمللی برخوردار است. برای مثال، تطهیر کننده پول میتواند از طریق الکترونیکی عواید حاصل شده را از کشوری به کشور دیگر بفرستد، سپس آنها را در راههای مالی پیشرفته سرمایهگذاری نماید. تلاش برای پنهان کردن منبع اصلی مالکیت در این مرحله با ایجاد لایههایی از داد و ستدهای پیچیده مالی صورت میگیرد. با این کار، سیر حسابرسی، مبهم و پنهان میماند و در این زمینه، پولهای نامشروع سپرده شده در مؤسسات مالی، به چندین شاخه منشعب میگردند یا به نحوی دستکاری میگردند که تنها یک چهره غیرحقیقی از مبدأ ایجاد پول برجای میماند. در نتیجه، در این مرحل، « لایهسازی» امکان اخفای اموال فراهم شده برای تطهیر پول را مهیا میسازد که هدف از آن جدا کردن اموال از منابع مشکوک و پوشش قانونی و مشروع دادن به اموال است. این مرحله با بازگرداندن اموال کثیف به حسابهای بانکی صورت میگیرد در این مرحله از زنجیره تطهیر، دارایی آماده ورود به مجرای اقتصادی به شکل قانونی آن میگردد.
ج) ادغام و ترکیب
آخرین مرحله پولشویی « ادغام و ترکیب» است. در این مرحله، وجوه غیرقانونی توسط برخی فعالیتهای ساده و یا پیچیده، با بدنه اصلی اقتصاد کشود ادغام میشوند. در این زمان، شناسایی و ردیابی پولهای کثیف بسیار دشوار و در حد غیرممکن است. بانکها و مؤسسات مالی بهصورت سنتی عادت کردهاند بدون اینکه درباره منابع وجوه کنجکاوی کنند، برای بیشتر کردن منابع خود، فقط وظیفه دریافت و انتقال وجوه را فراهم میکنند، در صورتی که یقینن این وجوه بهصورت کوتاه مدت در بانکها خواهد ماند و عواید چندانی برای بانکها نخواهد داشت.
این را «یکپارچهسازی یا انسجام» نیز میگویند و هدف و حلقه نهایی پولشویی است. در این زمان است که پول شسته شده توسط استفادهکننده نهایی به نظام مالی کشور باز آورده شده و بدینروی، از تجسسات و تحقیقات هر سازمان رسمی در جهت یافتن منبع پول در امان میماند. برگرداندن پولهای پاک شده و وارد کردن آنها در جریان معاملات و نظام مالی و تجاری، پس از بیان مراحل گوناگون تطهیر پول صورت میگیرد. همچنان روشها و فنونی که تطهیر کنندگان پول به کار میبرند، روز بهروز متحول و متعدد میگردند که شناسایی و کشف این دسته از فعالیتهای مجرمانه را دشوارتر میسازند.
تأثیر پولشویی در اقتصاد
۱٫بیثباتی بازار
ثبات بازار مالی به سازگاری و تعامل بین دو عنصر عرضه کننده و تقاضاکننده منابع آن متکی است. تغییر رفتار این عناصر بهعوامل ملی بستگی دارد که سیاست گذاران با برنامه ریزی مناسب میتوانند آن عوامل را تحت تأثیر قرار دهند و از نظر مالی بازار را به سمتی بکشانند که که خود تمایل دارند. عملیات پولشویی مبالغ زیادی پول وارد بازار میکند که این ورود تابع عوامل شناخته شده و قابل کنترول نیست. از سوی دیگر، در زمان معین برای انجام یک فعالیت غیر قانونی دیگر، حجم عظیمی از پول را بهصورت ناگهانی از بازار خارج میسازند که این هم بدون اطلاع و تحت تأثیر عواملی غیر عوامل مؤثر بر جریان فعالیت قانونی بازارهای مالی است. چنین حرکتی – ورود نامعقول و یا خروج ناگهانی منابع – بازار مالی را با مشکل مواجه میسازد و در واقع، کارایی آنرا در اقتصاد کاهش میدهد. به دنبال انجام چنین عملیاتی از جانب پولشویان و ایجاد موانع بر سر راه فعالیتهای صحیح بازار مالی، اعتماد صاحبان منابع به این بازار از بین خواهد رفت. اعتماد به بازارهای مالی نقش تعیین کننندهای در جذب منابع داخلی و خارجی در بخش تولیدی اقتصاد دارد که در صورت حاکم شدن بی اعتمادی بر بازار های مالی، انگیزه صاحبان منابع برای استفاده از این بازارها از بین خواهد رفت.
۲٫عدم شفافیت مبادلات اقتصادی و تضعیف دولت
رواج پدیده پولشویی شفافیت مبادلات اقتصادی را کاهش میدهد و در عین حال، از منابع درآمدی دولت میکاهد. از این رو، در کشورهای که این پدیده رواج دارد، نظام بودجه دولت نارساست و در این وضعیت، دولت ناگزیر از تحمیل مالیاتهای سنگین بر گروههای محدودتری از جمعیت است و در عین حال، از توانایی دولت برای عرضه مطلوب کالاها و خدمات کاسته میشوند. در نتیجه از یکسو، دولت تضعیف میشود و توان آن برای پیشبرد توسعه عدالت اجتماعی کاهش مییابد، و از سوی دیگر، فقر عمومی گسترش مییابد.
پولشویی نفوذ گروههای سازمان یافته جنایتکار را در حرفهها و مشاغل مشروع تسهیل و در نتیجه، تباهی و فساد را در آن تسریع میکند و موجب میشود اصول اخلاقی حاکم بر مشاغل، تنزل یافته و سست گردد؛ زیرا مدیران و کارمندان مؤسسات مالی و حتی مستخدمان عمومی، سیاست مداران و مقامات قضایی در معرض وسوسه حصول بدون زحمت پولهای کلان قرار میگیرند که از طریق ارتکاب جرم در آینده از سوی مجرمان پرداخت میشوند. خطر پولشویی برای مشاغل و صنایع، نه تنها با نفوذ مستقیم، بلکه عمدتن با رقابت غیر منصفانه نیز ایجاد میشود؛ زیرا رقابت آزاد، که یکی از ستونهای اقتصاد باز است، به وسیله این گروهها نابود میشود. مجرمانی که از طریق قاچاق مواد مخدر، قمار و جرایم دیگر به جمعآوری پول پرداختهاند، دیگر نگران عملکردن مطابق قوانین مالیاتی یا دیگر قوانینی که نسبت به شاغلان تحت پوشش قانون اعمال میشود، نیستند و بدین وسیله، روز به روز بر ثروت خویش میافزایند.
از سوی دیگر، مؤسسههای مالی، که با تکیه بر ارتکاب جرایم ایجاد میشوند و در بازارهای مالی قانونی جایگاهی پیدا میکنند، قدرت بیشتری برای مدیریت دارایی هایشان به دست میآورند که این امر موجب میشود در بازارهای مالی بهعنوان یک قدرت انحصاری عمل کنند و جریان هدایت بازار را به سود خود تغییر دهند.
- تشویق گروههای جنایت کار سازمان یافته
صرفنظر از آثار اجتماعی و اقتصادی پولشویی، مهمترین اثر پولشویی تحریک و تشویق افراد و بهویژه گروههای جنایتکار سازمانیافته به ارتکاب اعمال مجرمانه و تداوم جنایتکارانه خود است. پول، خون حیاتی جرایم سازمان یافته است. پولشویی ضمن اینکه پول مورد نیاز گروههای جنایی سازمان یافته را تأمین میکند، از شناسایی و مجازات مجرمان و کسانی که در رهبری و تجهیز جرایم سازمان یافته در ردههای بالای سازمان قرار دارند، جلوگیری میکند؛ زیرا وجود مال ناشی از ارتکاب جرم مهمترین سر نخ برای کشف جرم، شناسایی مجرم و دستگیری اوست. وقتی در اثر پولشویی مال حاصل از جرم، وجهه قانونی به خود میگیرد و از تصرف مجرم خارج میشود و با انجام معاملات متعدد از او فاصله میگیرد، امکان کشف جرم، شناسایی و تعقیب مجرم کاهش مییابد. علاوه بر این، پولشویی انگیزه ارتکاب جرم را در مجرمان و گروههای سازمن یافته تقویت میکند؛ زیرا مهمترین انگیزه مجرمان از ارتکاب جرایم مالی، تحصیل نفع مالی است. وقتی مجرم به این نتیجه برسد که در نتیجه ارتکاب جرم میتواند مالی تحصیل کند و از این مال به راحتی بهعنوان یک مال حاصل از عمل قانونی در عرصه اقتصاد بهره برداری نماید، انگیزه تکرار جرم در او تقویت میشود. با توجه به موارد مزبور، به طور خلاصه میتوان گفت: پولهای تطهیر شده برای فعالیتهای مجرمانه مانند قاچاق مواد مخدر، عملیات تروریستی، همچنین بیثبات کردن اقتصاد داخلی کشورها، ایجاد فساد در نظام بانکی، اعضای دولت و مأموران و مجریان قانون مورد استفاده قرار میگیرد؛ یعنی سیاست استراتژیک تشکیلات جنایی به فساد کشیدن اقتصاد و تشکیلات اجتماعی و انفرادی است. فساد آنها در تمام بخشهای جوامع اثر میگذارد.
۴٫کاهش درآمد دولت
یکی دیگر از آثار زیانبار پولشویی کاهش درآمد دولت است که به طور غیرمستقیم به اشخاصی که مالیات خود را صادقانه پرداخت میکنند، لطمه میزند. علاوه براین، پولشویی گردآوری مالیات را نیز با مشکل مواجه میکند.
- تغییر جهت سرمایه گذاریها و خروج سرمایهها از کشور
پولشویی، باعث تغییر جهت سرمایه گذاریهای درازمدت و زیربنایی به سرمایه گذاریهای کوتاه مدت در بخشهای خدماتی میشود که آثار زیبانباری بر اقتصاد کلان و برنامه ریزیهای دراز مدت دولت دارد. زیرا سرمایه گذاریهای کوتاه مدت در سطح کلان به دلیل ناپایداری و قدرت بالای خروج آن از کشور، صدمات جبران ناپذیری بر پیکره اقتصاد وارد میکند. از سوی دیگر عواید حاصل از قاچاق مواد مخدر و سایر فعالیتهای مجرمانه همیشه در جای که تولید یا تطهیر میشود، سرمایه گذاری نمیگردد. بلکه چنین سرمایههای به سوی کشورهای توسعه یافته سرازیر میشود.
آثار اجتماعی پولشویی
علاوه بر آثار زیانبار اقتصادی، پولشویی خطرها و هزینههای اجتماعی قابل توجهی نیز به همراه دارد. این پدیده، فرایندی حیاتی برای انجام جرایم مهم و عمده است و امکان گسترش فعالیتهای غیرقانونی را برای قاچاقچیان مواد مخدر، کالا و …. و همچنین سایر مجرمان را فراهم میکند. علاوه براین، هزینههای دولت برای مبارزه با پیامدهای جدی پولشویی، به دلیل نیاز به تدوین و اجرای قانون و هزینههای بیشتر برای مراقبتهای بهداشتی مانند درمان معتادان مواد مخدر، افزایش میدهد.
یکی از آثار منفی اجتماعی – اقتصادی پولشویی، انتقال قدرت اقتصادی از بازار، دولت و شهروندان به مجرمان و سازمانهای مختلف است. قدرت اقتصادی منتقل شده به سازمانها و اشخاص مجرم آثار مخربی بر همه ارکان و اجزای جامعه دارد. در صورت گسترش پولشویی در جامعه و عدم مبارزه جدی با آن و افزایش قدرت پولشویان، دولت تحت کنترول آنها قرار خواهد گرفت.
نتیجهگیری
کسب پولهای آلوده و تطهیر آن کاری خلاف و غیرقانونی بوده و دارای تبعات منفی بسیاری بر اقتصاد کشور است. به همین دلیل، مبارزه با پولشویی مورد توجه جامعه جهانی قرار گرفته و کشورها برای نیل به این مقصود، اقدام به تصویب قوانین و مقررات ویژهای نمودهاند. در افغانستان نیز پولهای ناشی از رفتارهای مجرمانهای همچون فرار مالیاتی، ارتشا، اختلاس، قاچاق کالا و همچنین خرید و فروش مواد مخدر و موارد دیگری از این قبیل وجود دارد که به دلیل عدم مبارزه درست با این پدیده، به سادگی در قالب فعالیتهای مالی و سرمایهگذاری تطهیر میگردد و منشأ اصلی آنها گم میشود. عدم مبارزه با پولشویی موجب شیوع بیشتر این جرم شده و تمایل به سرمایهگذاری در فعالیتهای مولد را کاهش میدهد و موجب تضعیف بنیانهای اقتصادی کشور میگردد. به همین دلیل، ضروری است با تصویب قوانین و مقررات لازم و همچنین اتخاذ تدابیر مناسب، برای مبارزه با تطهیر پولهای کثیف اقدام شود تا از این طریق، عرصه بر رفتارهای مجرمانه تنگ شود و کسانی که صاحب پولهای کثیف میگردند به سادگی قابل شناسایی باشند. که خوشبختانه برای مبارزه با این پدیده در افغانستان، موارد مشخص پیرامون پولشویی بهصورت دقیق در کد جزا واضح شده است.
منابع و مأخذ:
- کدجزای افغانستان، ۱۳۹۶٫
- پرتوی، ناصر، پولشویی، سازمانهای جنایی، ۱۳۹۴٫
- موسوی مقدم، محمد، پولشویی، ۱۳۹۴٫
- موسوی مقدم، محمد، تطهیر درآمدهای ناشی از جرم، ۱۳۸۱٫
- نجقی علمی، مرتضی، ابعاد پولشویی و روشهای مبارزه با آن، ۱۳۹۲٫