محمدنسیم نظری

گفت‌وگوهای صلح پس از کش‌وقوس‌های گوناگون اکنون وارد فاز تازه‌ای شده است. ایالات متحده آمریکا پس از نزدیک به ۲۰ سال اکنون قرار است تا ۱۱ سپتامبر سال جاری تمامی نیروهایش را به‌خانه برگرداند، سر منشی ناتو هفته‌ی گذشته در نشستی با وزیر خارجه‌ی آمریکا در بروکسل تصریح کرد که ناتو نیز ۸ هزار سرباز باقی مانده اش در افغانستان را در هماهنگی با ایالات متحده آمریکا و طی یک پروسه‌ی منظم از افغانستان خارج خواهند ساخت. ینس استولتنبرگ هم‌چنین از حمایت پیمان اتلانتیک شمالی ( ناتو) از نیروهای امنیتی افغانستان اطمینان داده و تصریح کرد که به حمایت‌های سیاسی و مشورتی با نیروهای امنیتی افغان ادامه خواهند داد.

این در حالی است که بر اساس گزارش‌ها قرار است نشست سرنوشت‌سازی در مورد آینده‌ی افغانستان در ۲۴ اپریل در استانبول ترکیه برگزار گردد. این نشست هرچند از سوی سازمان ملل متحد، ترکیه و کشور قطر به‌گونه‌ای رسمی، تاریخ نشست آن همگانی شده است؛ اما گروه طالبان تا کنون از شرکت در این نشست ابا ورزیده و تأکید دارند که تا زمانی‌که نیروهای خارجی از افغانستان خارج نشوند، در هیج نشستی شرکت نخواهند کرد. در اعلامیه‌ای این گروه که روز (پنج‌شنبه،۲۵ حمل) نشر گردیده آمده است که رهبری طالبان عدم خروج نیروهای خارجی را از افغانستان در اول ماه می بر اساس توافق‌نامه این گروه و امریکا، خلاف مفاد توافق‌نامه دانسته و تا زمانی‌که این خروج نهایی نگردد، آنان در نشست‌های آینده شرکت نخواهند کرد.

این همه در حالی است که امروز (یک‌شنبه،۲۸ حمل) رییس‌جمهور غنی در جلسه شش‌ونیم صبح  به‌صراحت از پاکستان انتقاد کرده و تصریح نمود که ” اکنون زمان آن است که پاکستان موضع‌اش را معلوم کند، آیا با افغانستان دوست خواهد بود یا دشمن؟”. او هم‌چنین با انتقاد از عمل‌کرد شماری از سیاست‌مداران کشور تأکید کرد که” کسانی که در صف جمهوریت نمی‌ایستند، پس از این در دولت جای ندارد”.

این همه در حالی اتفاق افتاده است که گفت‌وگوهای صلح با گذشت ماه‌ها تلاش آمریکا، نمایندگان کشورهای منطقه و حتی در این اوخر نمایندگی سازمان ملل متحد، با پیچیده‌گی‌های مختلفی روبرو شده است. طالبان از رفتن در نشست ترکیه سرباز زدند و جبهه موسوم به جمهوریت نیز تا کنون اجماع داخلی در مورد پروسه‌ی صلح ایجاد نتوانسته‌اند. احزاب سیاسی و چهره‌های سرشناس قومی در افغانستان، هر کدام طرح‌های جداگانه‌ای را به‌منظور نشست در استنابول روی دست دارند و هر کدام تلاش دارند تا با استفاده از فرصت‌ها و زمینه‌های شخصی شان به اهداف سیاسی دست یایند. به‌نقل از گزارش‌های مطبوعاتی، قرار است که گلبدین حکمتیار رهبر حزب اسلامی افغانستان در نشست ترکیه طرحی حزبش را با طالبان و سایر جوانب دخیل شریک سازد. هم‌چینن حزب جمعیت اسلامی افغانستان که اکنون از رهبری واحدی نیز برخوردار نیستند، نیز طرح‌های جداگانه‌ای در مورد صلح و نشست با طالبان روی دست دارند تا در جلسه‌ی آینده آن‌را مطرح نماید.

در داخل جمهوریت، جناح ارگ و سپیدار در بحث صلح و گفت‌وگو با طالبان موضع واحدی ندارند. سپیدار به رهبری عبدالله عبدالله معقتد است که در این نشست باید نوعیت نظام سیاسی نیز بحث و بررسی شود. از منظر این جناح، مهم‌ترین و اصلی‌ترین موضوع در نشست ترکیه، بحث پیرامون ساختار نظام سیاسی و نوعیت آن است؛ حال آن‌که جناح ارگ معتقد است که نقشه‌ی صلح رییس‌جمهور که در آن سه مرحله پیش‌بینی شده است، مهم‌ترین موضوعات در پروسه‌ی صلح و نشست استانبول می‌باشد.

اما با این وجود کمیته توحید نظریات که به‌گفته اعضای آن، تمامی طرح‌ها و نظریات در مورد صلح را جمع آوری و توحید ساخته است، باور دارند که طرحی آماده شده از سوی این کمیته، طرحی جامع و قابل قبول است. هرچند این کمیته دو طرح را نهایی ساخته که اولی آن طرح رییس‌جمهور و دومی طرحی موسوم به شورای عالی مصالحه ملی است. نفس دوگانگی در موضع جمهوریت در شرایط کنونی که فرصت محدودی برای نشست ترکیه باقی مانده است، بحث برانگیز و قابل تأمل است. کمیته کاری توحید نظریات نتوانسته است، موضع جدی و جدای از دو جناح (ارگ و سپیدار) اتخاذ نمایند.

کار این کمیته، توحید نظریات می‌باشد، نه‌تنها تفسیر آن و یا تنها شناسایی تعداد طرح‌ها؛ از این منظر این کمیته نتوانسته است به اهداف اصلی‌اش دست یابد. در مذاکرات اصل بر وجود یک طرح از دو طرف است، بدین معنی که هر طرف، طرحی واحدی برای خروج از بحران دارد. وجود طرح‌های مختلف می‌تواند بر شکل و سطح مذاکرات تأثیرات اساسی وارد سازد. طرح دوگانه‌ی کمیته توحید نظریات از اساس فاقد اعتبار و صلاحیت لازم است، زیرا موضع دولت جمهوری اسلامی افغانستان باید واحد باشد. وجود طرح‌های مختلف و گزینه‌های بدیل نمی‌تواند ثبات سیاسی و صلح همگانی را به‌بار آورد. هرچند یونس قانونی، رییس کمیته تخنیکی توحید نظریات در نشستی تصریح کرد که طرح اول (طرح رییس‌جمهور)، طرح اصلی و اولی دولت جمهوری اسلامی افغانستان در نشست ترکیه است، اما اگر طالبان با این طرح موافقت نکردند، طرحی دومی نیز از سوی کمیته توحید آماده بوده که در آن نظریات سایر جناح‌ها گنجانیده شده است.

نفس این کار از اساس باطل است. زیرا وظیفه کمیته توحید نظریات، توحید تمامی دیدگاه‌های احزاب و جریان‌های مختلف سیاسی است، اگر قرار می‌بود که طرح رییس‌جمهور دست نخورده باقی باشد و در نشست ارائه گردد، کمیته توحید فاقد معناست. از سوی هم اگر کمیته توحید طرحی دومی را نیز آماده ساخته است در این حالت طرح رییس‌جمهور فاقد معنا و مشروعیت حقوقی است زیرا که در آن نظریات و دیدگاه‌های مختلف گرفته نشده و تنها به واسطه رییس‌جمهور و تیم‌اش ارائه گردیده است.

با تمام این وجود، در شرایط کنونی که دیدگاه‌های مختلف در مورد پروسه صلح افغانستان وجود دارد، بهتر بود که کمیته توحید نظریات به‌جای مصلحت اندیشی، خرد اندیشی را پیش نموده و طرحی واحدی را در میز مذاکره با طالبان آماده می‌ساخت که در آن دیدگاه‌های تمامی جریان‌های سیاسی، جامعه مدنی، فعالان حقوق زن و حقوق بشر و تمامی مردم افغانستان، بازتاب یافته و ظرفیت بیشتری برای بحث پیدا می‌کرد.